Castell Harlech

Castell Harlech

Math	castell, safle archaeolegol
Sefydlwyd	1283
Daearyddiaeth
Ardal warchodol	Parc Cenedlaethol Eryri
Rhan o'r canlynol	Cestyll a Muriau Trefi'r Brenin Edward yng Ngwynedd
Lleoliad	Harlech
Sir	Harlech
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	6 ha, 1.7 ha
Uwch y môr	57 metr
Cyfesurynnau	52.860004°N 4.109164°W
Rheolir gan	Cadw
Perchnogaeth	Edward I, brenin Lloegr
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I, rhan o Safle Treftadaeth y Byd, heneb gofrestredig
Sefydlwydwyd gan	Edward I, brenin Lloegr
Manylion
Deunydd	tywodfaen
Dynodwr Cadw	ME044
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Castell canoloesol rhestredig gradd 1 yn Harlech, Gwynedd yw Castell Harlech. Fe’i hadeiladwyd gan Edward I yn ystod ei oresgyniad o Gymru rhwng 1282 a 1289 ar gost gymharol gymedrol o £8,190.^[1] Mae'n un o’r pedwar castell consentrig, sef Caernarfon, Biwmares a Chonwy a adeiladwyd yn dilyn lladd Llywelyn ap Gruffydd yn 1282. Cryfder cestyll consentrig oedd y ddau fur, sef y mur allanol a'r mur mewnol. Roedd hwn yn gynllun a fabwysiadwyd yn Ewrop wedi iddo gael ei weld yn y Dwyrain Canol adeg y Croesgadau.

Chwaraeodd y castell ran bwysig yn hanes Cymru yn y canrifoedd dilynol. Yn 1294 gosododd gwrthryfelwyr Madog ap Llywelyn Gastell Harlech dan warchae. Fodd bynnag, derbyniodd y Saeson gyflenwadau o Iwerddon diolch i fynedfa i'r môr yn y castell, a diddymwyd y gwrthryfel. Yn ystod Gwrthryfel Owain Glyndŵr roedd y castell wedi syrthio i ddwylo Glyn Dŵr a daeth yn gartref ac yn bencadlys milwrol iddo am bedair blynedd. Yn 1408 gosododd lluoedd Seisnig, o dan awdurdod y gŵr a gafodd ei goroni yn Harri V yn ddiweddarach, warchae ar y castell. Syrthiodd Harlech yn y pen draw ym mis Chwefror 1409. Roedd y castell hefyd yn ased milwrol pwysig yn ystod Rhyfeloedd y Rhosynnau a'r Rhyfel Cartref.

Mae'r castell heddiw yng ngofal Cadw. Fe'i cynhwyswyd ar restr Safleoedd Treftadaeth y Byd UNESCO yn 1986, fel rhan o safle Cestyll a Muriau Trefi'r Brenin Edward yng Ngwynedd.^[2]

1. ↑ "Castell Harlech | Cadw". cadw.llyw.cymru. Cyrchwyd 2020-04-28.
2. ↑ "Castles and Town Walls of King Edward in Gwynedd". UNESCO World Heritage Centre. UNESCO. Cyrchwyd 31 Mai 2019.